Kişisel Finans 101: Diderot Etkisi Nedir?

Bugün felsefi ya da sosyal olarak bahsettiğimiz tüm kavramlar aslında geçmişin tecrübelerinden ve fikir üretimlerinden kaynaklanıyor. Aynı durum disiplinlerarası çalışmalar ve deneyimler için de geçerli. Yani senin için ekonomi, sosyal yaşam ya da psikoloji olarak sınıflandırılan her olgu; aslında geçmişin ünlü düşünürlerinin bizlere bıraktığı fikir miraslarından besleniyor. Bu ünlü düşünür ve aydınlardan biri de yazımızın misafiri Diderot. Seninle kişisel finans yönetimi ve sosyal etkileşim alışkanlıkları için büyük iz düşümlerinden biri olan “Diderot etkisi nedir?” onu konuşacağız.

Diderot kendi çağının da sonraki dönemlerin de hatırı sayılır aydınlarından biri ve ürettiği fikir ve kavramlar bugünleri bile etkiliyor. Böylesine etkileyici bir tarihi serüven, her kavram gibi Diderot etkisi kavramını da merak uyandırır hale getiriyor. Öğrendiğin zaman “olay nerelere geldi yahu” diyeceğine emin olduğumuz Diderot hikayesi başta olmak üzere; Diderot ve felsefi etkisine değinmekle işe koyulalım!

Diderot Kimdir?

Diderot etkisi demeden evvel “Diderot kimdir?” demek gerek. Çünkü bu ilginç ve etkileyici karakterdeki tarihi şahsiyeti tanımadan, fikirlerinin boyutlarını da anlamak mümkün değil.

Fransız filozof Denis Diderot; aydınlanma döneminin en etkileyici fikirlerine öncülük eden isimlerden biri. Halkın eğitilmesi, geliştirilmesi ve geleceği inşa etmesi için önemli eserlerden biri olan “Encyclopédie” kitabının baş editörü kendisi. Encyclopédie çalışması; sonraki yıllarda Diderot etkisi kavramında olduğu gibi fazlasıyla gerçekçi ve bazı kesimleri de rahatsız eden bir yapıt.

Geçmiş yıllarda insanların dinden farklı bir ideolojiyi ya da bilimi rehber alarak ilerlemesi, bazı kesimleri rahatsız ediyordu. Ancak Diderot gibi aydın yazar ve filozoflar sayesinde bilimin yaygınlaşması için yapılan çalışmalar ne kadar engellense de hiç durmadı. Yazıları ve eserleriyle Fransız Devrimi’nin hazırlıklarına bol kepçe bir katkı sunan Diderot, çağının en ileri görüşlü ve yenilikçi isimlerinin başında yer alsa da her filozof gibi fakirliği derinden hisseden bir yazar.

Şahsi ekonomik sıkıntılarını aşmaya çalışırken bugün konuşacağımız Diderot etkisi kavramını bizzat test eden ünlü filozof; aslında bu tespitiyle kişisel finans yönetimine de bambaşka bir boyut kazandırmış.

Elbette bu test ve tespitin detaylarına gireceğiz ama şu kadarını söyleyelim, Diderot fikirlerini bizzat yaşamın içinden seçen ve bu deneyimleri faydacı kullanan bir kişilik. Bu karakteri sayesinde bugün hala hakkında yazılar yazılan ünlü bir düşünür olarak akıllarda yaşamaya devam ediyor!

Diderot Etkisi Nedir?

1760’lı yıllarda yaşayıp da bugünün ve belki geleceğin bütçe hareketlerini tanımlamak için bir fikir yaratmayı başaran Diderot’un çok etkili biri olduğu kesin. Ancak kavramsal olarak Diderot etkisi nedir onu bir netleştirelim.

Temelde sahip olunan herhangi bir varlığın (eşya, ürün, gereç vb.) kullanıcılar için mevcut ortamda uyumsuzluğunu temsil eden bir fikir. Yani her yeni şeye sahip olduğumuzda, aslında diğer sahip olunanlar arasında yeni olan uyumsuz kalıyor. Ama kişiler yeni olanın uyumsuzluğunu gidermek için ondan kurtulmak yerine, diğer sahip olduklarını yenileme arzusu hissediyor.

Mesela yeni bir telefon aldığını hayal et. Eskiden kullandığın belki biraz yıpranmış ama hala düzgün çalışan kulaklığına baktığında telefonu değil, kulaklığı uyumsuz görüyorsun. Yani yeni telefonunu eski ve çalışan kulaklığınla kullanma şansın varken, içinden yepyeni bir kulaklık sahibi olmak ve bu uyumsuzluğu gidermek geçmiyor mu?

Biz bizeyiz şurada… Elbette geçiyor! İşte Diderot etkisi tam burada başlıyor, her yeni edindiğin ya da satın aldığın şey sahip olduğun başka bir varlığı değiştirme ihtiyacı hissetmene neden olabilir. Bu da seni alışveriş yapmaya, kısır bir döngüye, yani Diderot etkisi hissetmeye mecbur bırakabilir.

Diderot’un İlginç Hikayesi

Diderot etkisi kavramını daha iyi anlamanın tek yolu, Diderot’un hikayesini bilmekten geçiyor. Çünkü sana söylediğimiz gibi aslında Diderot kendi yaşamı ve insanların yaşantısındaki gerçekliklerin kuramcısı. Hal böyle olunca küçücük bir anı devasa bir fikre dönüşebiliyor. O halde seni Diderot etkisi kavramının zemini olan hikayeyle tanıştıralım.

Diderot’un yoksulluğu yaşamının ortalarında da sürerken, yani kendisi 40-50’li yaşlardayken artık kızının evlenme vakti gelmişti. Ama Diderot çok sevgili kızına düğün yapacak maddi güce sahip değildi. Masrafları karşılamasına imkân yoktu. Ancak tüm maddi zorlukları yaşamış olsa da o devrinin en tanınan aydınlarından biriydi. Üstelik zamanının en kapsamlı ansiklopedi çalışmasında da baş editördü. Sorunları çözebilmek için kütüphanesini satmaya karar verdi ve Rus İmparatoriçe Catherine hatırı sayılır bir meblağ ödeyerek Diderot’un kütüphanesini satın aldı.
Diderot etkisi denilen kavramın doğuşu, düğün masraflarını karşılamak için satılan kütüphanenin parasına erişen Diderot’un mutluluğuyla başladı. Bu kazançtan öylesine mutlu olan filozof kızının düğününü yaptıktan sonra elinde kalan parayla kendini ödüllendirmek istedi ve çok eskiyen, artık üzerine bile doğru düzgün oturmayan sabahlığını değiştirmek istedi. Gidip kendine göz alıcı harika bir sabahlık aldı.

Diderot Hikayesinin En Kritik Noktası

Diderot etkisi fikrinin ortaya çıkışında etkili olan sabahlık alma hikayesi, Diderot’un sabahlığı almasından itibaren oldukça ilginç bir hal alıyor. Çünkü artık ünlü düşünürümüz üstünde sabahlığı olduğu anlarda çevresindeki her şeyin, üzerindeki sabahlıkla olan uyumsuzluğunu hissetmeye başlıyor.

Hatta bu durumu bir makalesinde aynen şu şekilde yazıyor: “Şimdi tam bir uyumsuzluk var. Genel hava bozulmuş durumda. Artık ne bütünlük var ne de güzellik…” Anlayacağın, kırmızı sabahlığa sahip olduğunda Diderot aslında geri kalanlara bakıp “benim hiç güzel bir eşyam, bütüncül ve işlevsel bir ortamım yok” diye düşünüyor.

Tüketim Felsefesinde Çığır Açan Sabahlık!

Diderot’un hikayesini öğrendiğine göre gelelim sabahlık olayının sırrına… Bir alışveriş hareketinin, sahip olduğu diğer şeylere bakışı değiştirmesi; aslında Diderot’un bugün konuştuğumuz etkisinin de başlangıcı.

Yani kırmızı sabahlığı aldığı an Diderot etkisi ilk önce Diderot tarafından yaşanıyor. Diğer tüm eşyaları, bulunduğu ortam ve sahip olduğu her şey sabahlığın yeni ve fiyakalı duruşu karşısında sönük kalıyor. İşte bu etkinin en önemli sonucu olarak bugün sık rastladığımız alışveriş çılgınlığı başlıyor. Çünkü her yeni şeye sahip oluşunda insanlar, diğer aksaklık dolu varlıklarını bir kez daha keşfediyorlar.

Diderot etkisi tüketim felsefesine yeni bir bakış açısı katan sabahlık öyküsüyle çok meşhur. Ancak sonraki yıllarda bu etkinin sonuçları ve kitleler üzerindeki baskısı, masum ve komik bir hikâye olarak kalmıyor. Konuyu derinlemesine irdeleyen akademisyenler, Diderot etkisi üzerine bir vizyon geliştiriyorlar ve özelliklerine karar veriyorlar.

Diderot etkisinin özellikleri şunlardır;

• İnsanlar için satın aldıkları şeyler kimliklerinin bir parçası haline gelebilir.
• Kimliklerini ve karakterlerini etkileyen şeylerin başkalarını da etkilemesini isterler.
• Satın alınan her yeni şeyden sonra tüketicinin o an elinde olanlar artık eskimiş kategorisine geçer.
• Tüketici için elindeki ürünlerin birbiriyle uyumu kadar yeni alınan ürünlerle uyumu da önem taşır.
• Yeni edinilen varlıklara uyum sağlamayan eski ürünler değersizleşmeye başlar ve yenileme ihtiyacı doğar.

Gördüğün gibi Diderot etkisi aslında son yıllarda alışveriş çılgınlığı ya da “hastalığı” olarak bahsettiğimiz şeyin temeline etki eden bir bakış açısı. Yani sahip olduklarımızın değer kaybı, biraz da yeni edindiklerimizle ilişkili. Hal böyle olunca her yeni alışveriş bir öncekini değersiz kılıyor ve bu durum bir kısır döngüye dönüşüyor.

Diderot Etkisi ve Kişisel Finans

Diderot etkisi son yüzyılda satış ve tanıtım odaklı çalışmaların da önemli referanslarından biri halini aldı. Mesela ünlü teknoloji devlerinin telefonlarıyla birlikte tanıttığı kablosuz kulaklıklar, akıllı saatler ve diğer ürünler aslında bu etkiyle birbirine bağlı.

Meşhur markalardan birinden telefon aldığında, yanında kablosuz kulaklığı almadığın her gün aklın onda… Akıllı saati taktığında telefonun tamamlanıyor gibi hissediyorsun. İşte bu etkiyi, sosyal mühendisler çok iyi biliyor ve kitleler üzerinde başarılı şekilde kullanıyor.

Tüketicilere düşen, Diderot etkisi döngüsü yerine bilinçli tüketim ve uyumlu yaşam modellerine eğilim olmalı. Ama söylemesi yapmasından daha kolay olanlar kervanında bir iş bu. O yüzden illa yap demiyoruz elbette. Ama dene!

Kişisel finansını daha iyi yönetmek hakkında daha fazla bilgiye sahip olmak istersen Kolay Bütçe Hazırlama Yöntemleri ve Öğrenciler İçin Ev Ekonomisinin 5 Altın Kuralı içeriklerimize mutlaka bir göz at!

Bir de mutlaka yapman gerekenler var ki; o da dijital finans yaşamında çığır açan tercihler yapmak. Mesela 7/24 transfer avantajı yaşayıp, Cashback kazançlarına doyacağın Ozan SuperApp’i indir! Böylece alışverişte kazançla, mobil uygulamada rahatlıkla dolu bir döngüye adım at!